OBS Jan Ligthart in Den Haag is aspirant-expertiseschool bij Ontwikkelkracht. Dat betekent dat de school samen met Expertisescholen Ontwikkelkracht en een inhoudelijk expert werkt aan het ontwikkelen van een leertraject voor andere scholen. Anne Kreuger, begeleider en trainer bij Expertisescholen Ontwikkelkracht, gaat samen met Ria Goedhart, docent Nieuwkomersonderwijs aan de Hogeschool Utrecht, op bezoek bij de school. Anne neemt je mee en laat zien wat deze school zo bijzonder maakt:
Congres
De dag begint al goed: een schitterende zonsopgang vanuit de trein en vervolgens uitstappen op één van de mooiste stations van Nederland, Den Haag Holland Spoor. Door de regen én met een koffievlek (lopend koffiedrinken blijft lastig) bereik ik de plek waar het om gaat. Hier krijg ik eindelijk antwoord op de vraag: wat is het geheim van deze school in de Schilderswijk? Deze school opende jaren geleden haar deuren voor nieuwkomers, iets wat veel andere scholen in de stad toen nog spannend vonden. In sommige groepen startte wel 45% van de leerlingen als nieuwkomer in het Nederlandse onderwijs. Desondanks scoort de school boven verwachting volgens de schoolweging. Wat is het geheim van OBS Jan Ligthart?
OBS Jan Ligthart
Directeur Marjolein Evers en leerkracht Ira Ekhart heten Ria Goedhart en mij hartelijk welkom. Ria Goedhart werkt samen met deze school als inhoudelijk expert. Vandaag helpt zij ontdekken wat deze school zo bijzonder maakt. Het is voor expertleraren vaak moeilijk om expliciet te maken wat het precies is wat zij in de dagelijkse praktijk doen. De kennis van deze vakmensen zit zo in hun vingers dat ze die bijna automatisch inzetten in de klas. Het is daardoor best lastig om aan anderen uit te leggen wat ze precies doen. Niet gek, als je elke lesdag binnen enkele seconden beslist hoe je een leerling het beste iets kunt uitleggen, de aandacht terugwint of omgaat met een leerling die zich zichtbaar verveelt. En ook niet gek als je bedenkt dat expertleraren zich al jarenlang blijven ontwikkelen. Hun ervaring zit diep verankerd. Een inhoudelijk expert zoals Ria helpt te verwoorden wat de expertleraren doen en legt uit waarom hun aanpak zo goed werkt.
Ze weet de leerlingen te boeien.
Groep 8b
Het is tijd voor waar Ria en ik voor komen: we mogen de klas in! We starten bij groep 8b van Juf Anouk en zien meteen dat zij fantastisch onderwijs geeft. Juf Anouk geeft een les over de verschillende woordsoorten. Wellicht niet het meest spannende onderwerp, maar ze weet de leerlingen te boeien. Ze start haar les met het lesdoel en de vraag: waarom moeten wij verschillende soorten woorden herkennen?’ De vingers vliegen omhoog en juf Anouk geeft verschillende leerlingen het woord. “Voor de doorstroomtoets!” roept het ene kind. “Voor de Nederlandse taal”, voegt de ander toe. Juf Anouk beaamt dit en legt verder uit waarom het belangrijk is om de verschillende woorden te kennen door het voorbeeld van lidwoorden te gebruiken. “Adam, hoe zit het in het Arabisch? Hoe zeg je daar kast?” vraag zij hem. “Duulaab”, zegt hij trots. Juf Anouk herhaalt het woord totdat ze het volgens Adam goed heeft uitgesproken. “Zeg je nog iets voor ‘kast’ of zeg je gewoon ‘kast’, Adam?” vraagt zij hem. Juf Anouk legt uit dat in het Arabisch, net als vele andere talen, lidwoorden niet bestaan of dat er maar één lidwoord is. Juf Anouk weet in de eerste minuten van de les alle leerlingen te betrekken en de thuistaal van een leerling te benutten om het belang van de grammaticales uit te leggen. Tegelijk laat ze zien dat het heel normaal is om te oefenen voordat je een woord goed uitspreekt. Adam helpt haar daar feilloos mee.
Even later komt diezelfde kast weer terug. Liam heeft tijdens het maken van een klassikale oefening een misvatting over het voorzetsel ‘in’. Juf Anouk kruipt letterlijk de kast in om te laten zien dat ‘in’ een voorzetsel is. Ze legt uit dat een voorzetsel aangeeft waar, wanneer of in welke toestand een zelfstandig naamwoord zich bevindt. Ze laat zien wat het voorzetsel ‘in’ betekent door van ‘naast’ de kast naar ‘in’ de kast te stappen. De klas lacht en Liam knikt mee. Je ziet duidelijk het kwartje bij hem vallen. Humorvolle taalsteun ten top.
Nieuwkomersgroep
We verhuizen naar de klas van juf Elsje. Zij geeft les aan nieuwkomers. Deze groep bestaat uit leerlingen die voor het eerst onderwijs in Nederland volgen en soms zelfs voor het eerst onderwijs ooit. Sommige leerlingen zijn door hun vluchtverleden nog nooit naar school geweest. De leerlingen in deze groep zijn tussen de zes en twaalf jaar oud, hebben verschillende schoolervaringen en zitten tussen één week en anderhalf jaar in deze groep. Juf Elsje gaat aan de slag met leerlingen van uiteenlopende leeftijden, met verschillende onderwijservaringen en niveaus van Nederlandse taalbeheersing.
De leerlingen die al wat verder zijn, helpen de klasgenoten die nog minder Nederlands spreken.
En dat doet ze: na een klassikale uitleg boordevol taalsteun, met behulp van afbeeldingen en (taalontwikkelingsstoornis) gebaren, oefenen de leerlingen met werkwoordvervoegingen. Een deel van de leerlingen heeft een kaartje met een persoonlijk voornaamwoord, een andere deel heeft een werkwoord op het kaartje staan. De leerlingen lopen door de klas, maken contact met een high five, de één vervoegt het werkwoord, de ander checkt of het klopt en geeft meteen feedback “Goedzo!” of “Probeer het nog een keer.” Vervolgens wisselen ze de kaartjes en gaan ze op zoek naar de volgende klasgenoot. Iedereen leert en doet mee: ook de leerling die een week geleden voor het eerst deze groep binnenliep. Leerlingen pakken hun rol. De leerlingen die al wat verder zijn, helpen de klasgenoten die nog minder Nederlands spreken tijdens de oefening. Iedereen oefent op het eigen niveau.
Daarna is het tijd voor een les over de waterkringloop. “Waarom gingen we net niet buitenspelen?” vraagt Juf Elsje. Luan antwoord: “Regen!” Juf Elsje laat een beker zien waarin ze wat regen heeft opgevangen en vertelt met behulp van afbeeldingen op het bord het verhaal van de waterdruppel. Met woorden, beelden en gebaren legt ze uit. Regelmatig vragen stellend aan de leerlingen op het niveau waar die leerling zich bevindt. Sommigen kennen het woord ‘regen’ of ‘zon’, een ander weet het woord ‘verdamping’ op te lepelen na een vraag van juf Elsje en het hoogtepunt van de les is het woord ‘condensatie’. Er blijkt niet alleen taalbegrip, maar ook kennis van de waterkringloop uit deze antwoorden.
Tijdens de uitleg en opdracht, aangeboden op verschillende niveaus met diverse hulpmiddelen, zijn alle leerlingen hard aan het werk. Soms met hulp van een mooie plaat van de waterkringloop met woorden erbij, soms met Google Translate, om de tekst naar de thuistaal te vertalen en soms met behulp van een klasgenootje die dezelfde taal spreekt en net wat meer Nederlandse woorden kent. Juf Elsje weet precies welke ondersteuning elke leerling nodig heeft en begeleidt hen ook bij het gebruik van hulpmiddelen. “Hier is de (rijke) tekst die jij wel kunt gebruiken, Isabel.” en “Sam en Eva, jullie mogen even bij mijn bureau komen zitten werken.” Kennisrijk nieuwkomersonderwijs.
De juf zoekt constant interactie met en tussen haar leerlingen.
Groep 1
Dan is het tijd voor een bezoekje aan groep 1. Vertederend en cultuurresponsief: Juf Angela geeft les over thee. De leerlingen proeven en ruiken gember. “Juf, iieeelll”, reageert een leerling. Daarna komt citroen aan bod. “Lekker juf, u moet ook proeven!” zegt een leerling met een glimlach. Als laatste munt. De helft ontvangt het met een vies gezicht, een ander deel blijft blij kijken. Juf Angela vraagt naar de ervaringen en meningen van haar leerlingen en vertelt over de soorten thee en waar die vandaan komen. “In Indonesië drinken ze vaak gemberthee. Ik drink vaak gemberthee, want ik kom uit Indonesië. In Marokkaanse thee wordt munt gebruikt. Wie drinkt er wel eens muntthee?” vertelt juf Angela. Nora reageert op de vraag: “Ik vind dat erg lekker juf!” De juf zoekt constant interactie met en tussen haar leerlingen. Ze voeren gesprekken over de thee die ze op dat moment proeven
Juf Emine is de ster van de theeles van vandaag, want zij brengt Turkse thee. “Wie wil de thee van Juf Emine proeven?” vraagt juf Angela. Alle handen gaan de lucht in. Juf Angela legt uit: “Turkse thee wordt niet zomaar ingeschonken en aan je gegeven, zoals ik net deed bij de gemberthee en muntthee. Bij Turkse thee hoort een ritueel. Zien jullie hoe juf Emine de thee inschenkt uit de zilveren theepot en in de mooie glaasjes? En hoe ze jou de thee met twee handen aangeeft?”
“Wie wilt er suiker in de thee?” vraagt juf Emine. Weer gaan alle handen de lucht in. Beide juffen leggen een prachtige verbinding tussen de lesstof en de cultuur van juf Emine, juf Angela en veel van de leerlingen. Ze zijn zelf het voorbeeld: ze delen verhalen over hun cultuur en de betekenis van thee, en nodigen leerlingen uit om hun eigen ervaringen en kennis te delen. Na de theeles volgt speelkwartier, waarin de juffen volop met de leerlingen in gesprek gaan en de leerlingen oefenen met gesproken taal.
Groep 7
Als laatste gaan we naar juf Jessemy. Maar liefst 45% van de leerlingen in haar groep 7 zijn nieuwkomers. Ook juf Jessemy geeft een les over woordsoorten: zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden. We beginnen met een prachtig Sinterklaasverhaal. Juf Jessemy vertelt: “Het was een donkere, koude nacht. Sinterklaas reed op zijn grote, witte paard over de gladde, verlichte straat.” Het verhaal gaat op dezelfde manier verder, en je ziet bij sommige leerlingen langzaam de kwartjes vallen. “Wat valt jullie op aan dit verhaal?”. Hoewel veel handen de lucht in gaan, kiest juf Jessemy iemand zonder hand omhoog. Sara zegt: “Er worden heel veel bijvoeglijke naamwoorden gebruikt.”
Taal mag het leren niet in de weg staan.
Daarna ondersteunt ze de uitleg over de woordsoorten met kleuren en afbeeldingen, zoals de kleine groene appel, zodat ook leerlingen die minder taalvaardig zijn in het Nederlands hun voorkennis over het onderwerp kunnen ophalen. Ook juf Jessemy maakt gebruik van TOS-gebaren. Taal mag het leren niet in de weg staan. De leerlingen beschikken vaak over de kennis en denkvaardigheden, maar nog niet altijd over de juiste Nederlandse woorden. De leerkrachten zetten alles in om iedereen te laten leren.
Juf Jessemy doet een oefening waarbij leerlingen een voorbeeld krijgen en moeten kiezen met welke woordsoort zij te maken hebben. Alle leerlingen doen actief mee en kunnen uitleggen waarom zij gekozen hebben voor een bepaald antwoord. Sommige leerlingen doen dat in vlekkeloos Nederlands, terwijl sommige leerlingen nog struikelen over woorden, maar iedereen spreekt en luistert. Oefenen met de taal is hier heel normaal, fouten maken mag en elkaar helpen gebeurt hier alsof het de normaalste zaak van de wereld is.
De leerlingen werken samen en maken zinnen met zoveel mogelijk bijvoeglijk naamwoorden. Eerst met behulp van kaartjes met verschillende zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden erop, later schrijven zij zelf zinnen. Sommige leerlingen schrijven korte zinnen, sommige leerlingen schrijven prachtige volzinnen. Een paar leerlingen voor wie het schrijven van woorden wat lastiger is, krijgen de opdracht hun zelfbedachte zinnen te tekenen. Ze moeten er wel precies bij kunnen uitleggen wat er staat.
Samenhang
De kracht van deze school zit niet alleen in de vanzelfsprekendheid waarmee de leerkrachten hoge verwachtingen hebben van alle leerlingen en alles inzetten om hen tot hun volledige leerpotentie te laten komen, maar ook in de duidelijke uitlijning binnen de school. Op deze school is er een sterke samenhang: tussen wat leerkrachten in de verschillende jaarlagen doen, hoe leerkrachten en het schoolteam de diversiteit van leerlingen vieren en benutten, en hoe de school leerlingen en ouders bij de school betrekken. Iedereen voelt: ‘Wij zien jou en wat je ons te bieden hebt.’ Of dat nu in vlekkeloos Nederlands is of juist in het Oekraïens, een nieuw klasgenootje weet meteen wat er in de les gaat gebeuren. Iedereen op deze school heeft een plek en wordt gezien voor wat hij of zij kan bijdragen.
Expertisescholen Ontwikkelkracht
Word je enthousiast van wat deze leerkrachten doen en wil je ontdekken hoe zij en hun schoolleiders dit mogelijk maken? Samen met Ria Goedhart van het lectoraat Meertaligheid aan de HU en onder begeleiding van Expertisescholen Ontwikkelkracht ontwikkelt OBS Jan Ligthart trainingen en begeleidingsmomenten voor andere scholen. Vanaf volgend schooljaar biedt het expertiseteam een leertraject aan over onderwijs met hoge verwachtingen voor nieuwkomersleerlingen. In het eerste kwartaal van 2026 komt het nieuwe aanbod van de expertisescholen online op de website van Ontwikkelkracht.
Heeft jouw school ook een geheim en ben jij of is jouw team eraan toe om dat geheim te delen met andere scholen in Nederland? Meld je dan aan als aspirant-expertiseschool voor schooljaar 2026-2027. Gedurende een jaar begeleiden Expertisescholen Ontwikkelkracht en een inhoudelijk expert jullie bij het maken van een leertraject voor andere scholen.